درس صرف ساده توسط استاد حجة الاسلام و المسلمین حسینی در 120 جلسه تدریس شده است.
کتاب صرف ساده مهمترین کتاب آموزشی حوزههای عملیه برای تدریس علم صرف به طلاب علوم دینی میباشد..
پرسش و پاسخ
اسم مفعول و صفت مشبه
با سلام و عرض ادب و ارادت محضر شما اساتید!
چند تا سوال در باره اسم مفعول و صفت مشبه دارم می خواهم از شما بپرسم خواهشا در صورت امکان جواب دهید:
1- کلمات مقصور مانند مرتضی و المصطفی که مونث هستند آیا در مذکر و مونث یکسان هستند؟ لطفا صرف شش صیغه اینها را بنویسید.
2- اسم مفعول و اسم فاعل های مضاعف مانند اعتد، اصفر، حاب چون ادغام می شوند ظاهر شون یکسانند و بقرینه مشخص می شوند درست است؟
3-کلماتی که در لغت نامه مونث آنها نیامده اند مانند صفر به کسر صاد و به سکون فا، نجس، و امثالهم آیا قیاسا مونث می سازیم؟
4-کلمه جلیس که در لغت نامه مراجعه کردم از باب مفالعه است آیا صفت مشبه است؟ صفت مشبه از غیر ثلاثی مجرد که قیاسا بر وزن اسم فاعل ساخته می شود؟!
5- کلماتی مانند حدیث السن و شاب که دلالت بر ثبوت صفت بر صاحب آن در یک برهه ای از زمان می کنند آیا صفت مشبه هستند؟
6-در لغت نامه ها صرفا به دنبال تحقیق موارد سماعی هستیم و موارد قیاسی در کتب مربوطه طبق قواعد آن مشروح است؟
مشتکرم از پاسخگوئی تان.
با احترام!
سلام علیکم و رحمت الله.
جواب 1:
1- الف تأنیث جزء حروف اصلی نیست(نه فاعل الفعل نه عین الفعل نه لام الفعل)
الف مقصوره در صورتی نشانه مؤنث است که زائد بر سه حرف اصلی با شد مثلاً:
( ک، ب، ر+ ی= کبری ) بنابراین الف مقصوره در اسمهایی مثل موسی، عیسی، مصطفی و---نشانه مؤنث نیست
به عبارت دیگر،الف مقصوره در مونث های لفظی مثل موسی ،عیسی ملحق به زائد محسوب می شود
2- قبلش حداقل سه حرف اصلی باشد
3-در آخر کلمه باشد (یعنی بعدش هیچ حرفی نباشد)
4- مقلوب از «واو»و «یاء»نباشد
مثالهای جامع شرایط بالا: بشری. - تقوی.-ذکری. - دعوی.- کبری.-صغری.-حمراء
جواب 2
در ثلاثی مزید مضاعف معمولا شک ظاهری شان بعد از ادغام یکی است.
بسیار ممنون از پاسخ تان لطفا در صورت امکان متباقی سوالات را هم لطف کنید جواب دهید.
جواب 3
ساختن مونث برای کلمات جامد در زبان عربی یک موضوع پیچیده و دارای استثنائات فراوان است. روشهای مختلفی برای این کار وجود دارد، اما هیچ قاعده مشخص و جامعی برای همه کلمات وجود ندارد. بنابراین، برای اطمینان از صحت مونث بودن یک کلمه، بهتر است به منابع معتبر و لغتنامههای تخصصی مراجعه کنید. (معمولا سماعی است و باید به لغت نامه، و استعمالات عرب مراجعه کرد) در برخی موارد شاید بتوان با «ة» کلمه ای رامونث کرد ولی باید دید که در استعمالات عربی آمده است یا خیر، زیرا اگر نیامده باشد، اشتباه است.
جواب 4
کلمه جلیس، ثلاثی مجرد است که بر وزن فعیل است و صفته مشبه می باشد، جِلِّیس صیغه مبالغه است. ظاهرا از باب مفاعله نیست. به تاج العروس مراجعه بفرمایید.
https://lib.eshia.ir/86657/8/230/%D8%AC%D9%84%DB%8C%D8%B3
جواب 5
کلماتی مانند "حدیث السن" (جوان یا کمسن) و "شاب" (جوان) به صفاتی اشاره میکنند که دلالت بر ثبوت صفت بر صاحب آن در یک برههای از زمان دارند. اما اینگونه کلمات صفت مشبهه نیستند، بلکه معمولاً به عنوان اسم فاعل یا اسمهایی که بر حالات زمانی دلالت دارند شناخته میشوند.
برای توضیح بیشتر:
1. صفت مشبهه:
صفت مشبهه به صفاتی گفته میشود که دلالت بر صفتی ثابت و همیشگی دارند که معمولاً از ذات صاحب صفت جدا نمیشود و نشاندهنده یک ویژگی پایدار است. مانند:
کبیر (بزرگ)
طویل (بلند)
جمیل (زیبا)
این صفات معمولاً از فعلهای لازم (فعلهایی که مفعول نمیپذیرند) مشتق میشوند و به صورت دائم و ثابت صفتی را برای صاحبش بیان میکنند.
2. اسم فاعل یا اسمهای دلالتکننده بر حالت زمانی:
کلماتی مانند "حدیث السن" و "شاب" به صفاتی اشاره میکنند که وضعیت یا حالت فرد را در یک دوره زمانی خاص بیان میکنند. این صفات معمولاً به یک دوره یا زمان خاص مربوط میشوند و به حالت موقتی دلالت دارند. به عنوان مثال:
شاب (جوان) به معنای فردی است که در برههای از زمان، در دوره جوانی قرار دارد و این حالت برای همیشه باقی نمیماند.
حدیث السن به فردی اشاره میکند که در دورهای از زمان کمسن است، اما این حالت نیز موقتی است و با گذشت زمان تغییر میکند.
بنابراین، این کلمات به دلیل دلالت بر صفتی که در طول زمان تغییر میکند و حالت موقت دارد، صفت مشبهه نیستند، بلکه به عنوان اسمهایی که بر حالت یا وضعیت در یک زمان خاص دلالت دارند یا اسم فاعل در نظر گرفته میشوند.
اسم مفعول و صفت مشبه
با سلام و عرض ادب و ارادت محضر شما اساتید! چند تا سوال در باره اسم مفعول و صفت مشبه دارم می خواهم از شما بپرسم خواهشا در صورت امکان جواب دهید: 1- کلمات مقصور مانند مرتضی و المصطفی که مونث هستند آیا در مذکر و مونث یکسان هستند؟ لطفا صرف شش صیغه اینها را بنویسید. 2- اسم مفعول و اسم فاعل های مضاعف مانند اعتد، اصفر، حاب چون ادغام می شوند ظاهر شون یکسانند و بقرینه مشخص می شوند درست است؟ 3-کلماتی که در لغت نامه مونث آنها نیامده اند مانند صفر به کسر صاد و به سکون فا، نجس، و امثالهم آیا قیاسا مونث می سازیم؟ 4-کلمه جلیس که در لغت نامه مراجعه کردم از باب مفالعه است آیا صفت مشبه است؟ صفت مشبه از غیر ثلاثی مجرد که قیاسا بر وزن اسم فاعل ساخته می شود؟! 5- کلماتی مانند حدیث السن و شاب که دلالت بر ثبوت صفت بر صاحب آن در یک برهه ای از زمان می کنند آیا صفت مشبه هستند؟ 6-در لغت نامه ها صرفا به دنبال تحقیق موارد سماعی هستیم و موارد قیاسی در کتب مربوطه طبق قواعد آن مشروح است؟ مشتکرم از پاسخگوئی تان. با احترام!
سلام علیکم و رحمت الله. جواب 1: 1- الف تأنیث جزء حروف اصلی نیست(نه فاعل الفعل نه عین الفعل نه لام الفعل) الف مقصوره در صورتی نشانه مؤنث است که زائد بر سه حرف اصلی با شد مثلاً: ( ک، ب، ر+ ی= کبری ) بنابراین الف مقصوره در اسمهایی مثل موسی، عیسی، مصطفی و---نشانه مؤنث نیست به عبارت دیگر،الف مقصوره در مونث های لفظی مثل موسی ،عیسی ملحق به زائد محسوب می شود 2- قبلش حداقل سه حرف اصلی باشد 3-در آخر کلمه باشد (یعنی بعدش هیچ حرفی نباشد) 4- مقلوب از «واو»و «یاء»نباشد مثالهای جامع شرایط بالا: بشری. - تقوی.-ذکری. - دعوی.- کبری.-صغری.-حمراء
مُرْتَضى، مُرْتَضَیانِ، مُرْتَضَوْنَ، مُرْتَضاةُ، مُرْتَضَیانِ، مُرْتَضَیاتُ
جواب 2 در ثلاثی مزید مضاعف معمولا شک ظاهری شان بعد از ادغام یکی است.
بسیار ممنون از پاسخ تان لطفا در صورت امکان متباقی سوالات را هم لطف کنید جواب دهید.
جواب 3 ساختن مونث برای کلمات جامد در زبان عربی یک موضوع پیچیده و دارای استثنائات فراوان است. روشهای مختلفی برای این کار وجود دارد، اما هیچ قاعده مشخص و جامعی برای همه کلمات وجود ندارد. بنابراین، برای اطمینان از صحت مونث بودن یک کلمه، بهتر است به منابع معتبر و لغتنامههای تخصصی مراجعه کنید. (معمولا سماعی است و باید به لغت نامه، و استعمالات عرب مراجعه کرد) در برخی موارد شاید بتوان با «ة» کلمه ای رامونث کرد ولی باید دید که در استعمالات عربی آمده است یا خیر، زیرا اگر نیامده باشد، اشتباه است.
جواب 4 کلمه جلیس، ثلاثی مجرد است که بر وزن فعیل است و صفته مشبه می باشد، جِلِّیس صیغه مبالغه است. ظاهرا از باب مفاعله نیست. به تاج العروس مراجعه بفرمایید. https://lib.eshia.ir/86657/8/230/%D8%AC%D9%84%DB%8C%D8%B3
جواب 5 کلماتی مانند "حدیث السن" (جوان یا کمسن) و "شاب" (جوان) به صفاتی اشاره میکنند که دلالت بر ثبوت صفت بر صاحب آن در یک برههای از زمان دارند. اما اینگونه کلمات صفت مشبهه نیستند، بلکه معمولاً به عنوان اسم فاعل یا اسمهایی که بر حالات زمانی دلالت دارند شناخته میشوند. برای توضیح بیشتر: 1. صفت مشبهه: صفت مشبهه به صفاتی گفته میشود که دلالت بر صفتی ثابت و همیشگی دارند که معمولاً از ذات صاحب صفت جدا نمیشود و نشاندهنده یک ویژگی پایدار است. مانند: کبیر (بزرگ) طویل (بلند) جمیل (زیبا) این صفات معمولاً از فعلهای لازم (فعلهایی که مفعول نمیپذیرند) مشتق میشوند و به صورت دائم و ثابت صفتی را برای صاحبش بیان میکنند. 2. اسم فاعل یا اسمهای دلالتکننده بر حالت زمانی: کلماتی مانند "حدیث السن" و "شاب" به صفاتی اشاره میکنند که وضعیت یا حالت فرد را در یک دوره زمانی خاص بیان میکنند. این صفات معمولاً به یک دوره یا زمان خاص مربوط میشوند و به حالت موقتی دلالت دارند. به عنوان مثال: شاب (جوان) به معنای فردی است که در برههای از زمان، در دوره جوانی قرار دارد و این حالت برای همیشه باقی نمیماند. حدیث السن به فردی اشاره میکند که در دورهای از زمان کمسن است، اما این حالت نیز موقتی است و با گذشت زمان تغییر میکند. بنابراین، این کلمات به دلیل دلالت بر صفتی که در طول زمان تغییر میکند و حالت موقت دارد، صفت مشبهه نیستند، بلکه به عنوان اسمهایی که بر حالت یا وضعیت در یک زمان خاص دلالت دارند یا اسم فاعل در نظر گرفته میشوند.
جواب 6 سوالتان را توضیح بدهید، متوجه نشدم