30 عدد
پایه 3 - ترم 2
13:41:00 ساعت
انجمن تخصصی
نمونه ای از سرفصل های دروس
- کليات و مقدمات
- ادامه کليات و مقدمات
- مبحث وحي
- ادامه مبحث وحي
- ادامه مبحث وحي
- مبحث نزول قرآن
- ادامه نزول قرآن
- ادامه نزول قرآن
- تدوين قرآن
- جمع آوري قرآن پس از شهادت پيامبر
توضیحات درس
معرفی استاد
پرسش و پاسخ
معرفی اجمالی علوم قرآنی:
علوم قرآنی، عبارت است از مجموعه علومی كه برای فهمیدن و شناخت هرچه بیشتر و دقیقتر قرآن، و آموختن آن لازم است. لذا برای هر مفسر و محقق قرآنی، شناخت این علوم لازم است.
علوم قرآنی، بحثهای مقدماتی برای شناخت قرآن و پیبردن به شئونات مختلف آن است. در علوم قرآنی، مباحثی چون وحی و نزول قرآن، مدت و ترتیب نزول، اسباب نزول، جمع و تالیف قرآن، کاتبان وحی، یکسانسازی مصحفها، پیدایش قرائات و منشا اختلاف آنها، حجیت و عدم تحریف قرآن، مساله نسخ در قرآن، پیدایش متشابهات، اعجاز قرآن و... مطرح میشود. بنابراین از این جهت علم را به صیغه جمع گفتهاند که هر یک از این مسائل در چارچوب خود دارای استقلال هستند و به عنوان علمی جداگانه شناخته میشوند و غالبا ارتباط تنگاتنگی میان این مسائل وجود ندارد. به همین دلیل میان مسائل علوم قرآنی نوعاً یک نظم طبیعی برقرار نیست تا رعایت ترتیب میان آنها ضروری گردد. بنابراین هر مساله جدا از مسائل دیگر قابل بحث و بررسی است.
ضرورت علوم قرآنی:
آنچه موجب ضرورت یافتن غالب مباحث علوم قرآنی میگردد، ماهیت و ویژگیهای این کتاب آسمانی است. ازجمله اینکه:
۱- نزول آیهها به شیوه وحیانی از سوی خدای عزیز حکیم «تَنْزِیلُ الْکتَابِ مِنَ اللهِ الْعَزِیزِ الْحَکیمِ» در مدت زمان بیست و سه سال در شرایط و موقعیتهای متفاوت اجتماعی و فرهنگی انجام پذیرفت. و قطعا علم به این مسائل میتواند بر چگونگی فهم آیات قرآن تاثیر بگذارد. (علومی همچون اسباب النزول و مکی و مدنی بودن به همین خاطر به وجود آمده است.)
۲- این کتاب در متن خود، آیههای خویش را با صراحت به محکمات و متشابهات تقسیم مینماید: «هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیک الْکتَابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ» و به دنبال آن از اصل بودن آیات محکمات نسبت به متشابهات، برخورداری آیهها از تأویل و علم به تأویل سخن میگوید. (منشاء مباحثی همچون محکم و متشابه و تاویل)
۳- قرآن با نزول به زبان فصیح و عربی، «بِلِسَانٍ عَرَبِی مُبِینٍ» بهرهگیری از تمثیل را اصلی فراگیر در اسلوب بیانی خود برمیشمارد: «وَلَقَدْ صَرَّفْنَا لِلنَّاسِ فِی هَذَا الْقُرْآنِ مِنْ کلِّ مَثَلٍ» (این ویژگی موجب طرح مباحثی همچون مثلها و قصههای قرآنی میگردد.)
۴- از سوی دیگر ورود به متن کتابی چند بُعدی بدون تاریخ شناسی، ساختارشناسی و زبانشناسی آن امکانپذیر نیست. شناخت زبان، ادبیات و منطق کتاب آسمانی تا آنجا که پرده از مطالب ارائه شده در آن بردارد بدون تردید پیوست به قواعد و ضوابطی است که قبل از ورود به حوزه تفسیر بایسته است شناخته شود.
تفاوت علوم قرآنی با معارف قرآنی:
علوم قرآنی اصطلاحی است درباره مسائل مرتبط با شناخت قرآن و شئونات مختلف آن. فرق میان علوم قرآنی و معارف قرآنی آن است که علوم قرآنی بحثی بیرونی است و به درون و محتوای قرآن از جنبه تفسیری کاری ندارد. اما معارف قرآنی کاملا با مطالب درونی قرآن و محتوای آن سر و کار داشته و یک نوع تفسیر موضوعی به شمار میرود.
تاریخچه:
بحث درباره قرآن کریم و شناخت مسائل مختلف آن از همان دوران نخست مطرح بوده و همواره در طول تاریخ، بزرگان و دانشپژوهان در این زمینه به بحث و گفتگو نشسته و آثار گرانبهایی را از خود به یادگار گذاردهاند و پیوسته ادامه دارد.
بر اساس مدارک موجود، نخستین کسی که درباره قرآن به بحث پرداخت و گفتگو را آغاز نمود یحیی بن یعمر شاگر ابوالاسود دوئلی بود. او کتابی را در فن قرائت نگاشت که شامل قرائتهای مختلف آن دوره بود.
سپس حسن بصری کتابی در عدد آیات قرآن نوشت و نویسندگان بعدها آثار دیگری را در علوم قرآنی خلق کردند.
برخی از آثار مهم که عمدتا از قرن یازدهم به بعد نوشته شده عبارتند از:
۱- البرهان فی علوم القرآن، تالیف بدر الدین محمد بن عبدالله بن بهادر زرکشی.
۲- الاتقان فی علوم القرآن، تالیف جلال الدین سیوطی.
۳- مناهل العرفان فی علوم القرآن، تالیف عبدالعظیم زرقانی.
۴- البیان فی تفسیر القرآن، تالیف ابوالقاسم خویی.
۵- التمهید فی علوم القرآن، تالیف محمدهادی معرف و...
معرفی درس علوم قرآنی مدرسه علمیه مجازی امام صادق علیهالسلام:
درس علوم قرآنی در مدرسه علمیه مجازی امام صادق علیهالسلام بر پایه جزوهای در دو بخش (دفتر اول و دفتر دوم) تدریس میشود.
ترتیب مطالب این درس به شرح زیر است:
دفتر اول:
بخش اول: کلیات (اهمیت قرآن، اسامی و اوصاف قرآن، عربی بودن قرآن و علوم قرآنی.)
بخش دوم: وحی (تعریف وحی، انواع وحی در قرآن، ویژگیهای وحی، تحلیلهای ناسازگار از وحی، امکان وحی، امتناع تردید پیامبر صلیاللهعلیهوآله در وحی.)
بخش سوم: نزول قرآن (آغاز نزول، نزول دفعی و تدریجی، اسباب نزول، آیه و سوره، سورههای مکی و مدنی.)
بخش چهارم: تدوین قرآن (تدوین در زمان رسول خدا صلیاللهعلیهوآله، مصحف امیرالمومنین علیهالسلام، جمعآوری قرآن پس از رسول خدا صلیاللهعلیهوآله، سومین جمع قرآن، خط قرآن.)
بخش پنجم: اعجاز قرآن (تعریف اعجاز، ویژگیهای دیگر قرآن، تحدّی قرآن، وجوه اعجاز قرآن....)
دفتر دوم:
ادامه بخش پنجم: اعجاز قرآن (...ادامه وجوه اعجاز قرآن).
بخش ششم: تحریفناپذیری قرآن (مقدمه، تعریف تحریف، اقسام تحریف، دلایل عدم تحریف.)
بخش هفتم: ناسخ و منسوخ (اهمیت موضوع، تعریف نسخ، اقسام نسخ، امکان و وقوع نسخ، پاسخ به چند شبهه.)
بخش هشتم: محکم و متشابه (مقدمه، تعریف محکم و متشابه، حکمت وجود متشابهات.)
بخش نهم: قرائات قرآن (مراحل پیدایش قرائات، نفی تواتر قرائات، قرّاء سبعه، ضابطه قبول قرائات.)
مکی و مدنی
با توجه به ملاک های مختلفی که ذکر شد آیا در روایت رسیده به ما اهل بیت در قرار دادند مکی و مدنی کدام روش را پیش گرفته اند؟
معرفی کتاب
سلام علیکم.استاد رفعتی میشود کتابی در زمینه علوم قرآن معرفی کنید تا بتوانم جهت مطالعه آزاد از آن بهره ببرم؟ همچنین آیا من می توانم کتاب البیان فی تفسیر القرآن حضرت آیت الله خویی (ره) را جهت مطالعه آزاد بخوانم؟